یونان و ترکیه رقیب دیرینه‌ای هستند که روابطشان با سوءظن‌های بسیار آمیخته است. در چنین وضعیتی فرض کنید یک پدر یونانی که دائم در معرض تبلیغات ضد ترکیه‌ای رسانه‌هاست، به هنگام بازگشت به خانه فرزاندنش را درحال تماشای سریال “حریم سلطان” ببیند. از اوایل دهه 2010 این امر به واقع اتفاق افتاد و به ویژه با این سریال فرهنگ ترکیه و تاریخ حؤکمرانی‌اش وارد خانه‌های یونانی شد.
الجزیره‌ی عربی در سال 2012 گزارش داد پخش شمار زیادی از سریال‌های ترکی در شبکه‌های خصوصی یونان، خشم بسیاری از محافل یونانی را برانگیخته است؛ چرا که آنان این اقدام را نوعی «تضعیف روح یونانی» و «ذوب شدن در فرهنگ کشوری» می‌دانند که هنوز اختلافات حل‌نشده بسیاری با یونان دارد.
معترضان، گروه‌هایی از جناح راست و چپ، چهره‌های کلیسایی و ملی‌گراها بودندد. به باور آنان، پخش سریال‌های ترکی از حد طبیعی فراتر رفته و به «جنون ترکی» تبدیل شده است و باید متوقف گردد. همچنین این افراد معتقدند که این سریال‌ها پیام‌هایی پنهان دارند که در آن تاریخ روابط دو کشور تحریف می‌شود.
خشم این مخالفان زمانی بیشتر شد که مشخص گردید سریال‌های ترکی که پیش‌تر با قیمت اندک (حدود ۱۵۰۰ یورو برای هر سریال) به شبکه‌های یونانی واگذار می‌شدند، از این پس به‌طور رایگان در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرند، با هدف ترویج زبان و فرهنگ ترکی.
سیاست ترکیه
نویسنده چپ‌گرای یونانی یورگوس کاراپیلیاس در گفت‌وگو با وب‌سایت «الجزیره» گفت: «مایه شرم است که شبکه‌های بزرگ تلویزیونی یونان هر روز ساعت‌های طولانی به پخش سریال‌های ترکی اختصاص می‌دهند. این سریال‌ها با قیمتی ناچیز فروخته می‌شوند، به شرطی که دوبله نشوند و فقط زیرنویس شوند تا زبان ترکی به گوش بیننده برسد. این یک سیاست حساب‌شده ترکیه است که مخصوص منطقه بالکان طراحی شده است.»
همان زمان روزنامه حریت نیز یک متن مندرج در یک روزنامه‌ی یونانی را منتشر کرد که از زاویه‌ای متفاوت به موضوع نگریسته بود. روزنامه پرفروش Ta Nea در باره‌ی سریال «حریم سلطان» (Muhteşem Yüzyıl) نوشته بود: «ترک‌ها با ذهنیتی بازتر و بردباری بیشتری به تاریخ خود نگاه می‌کنند.»
در مقاله‌ای با عنوان «قسمت ویژه حریم سلطان» آمده بود: «ما یونانی‌ها، با وجود تاریخ طولانی خود، آیا جرأت داشتیم شخصیتی تاریخی را که می‌تواند ۱۵۰ میلیون بیننده در جهان را تحت تأثیر قرار دهد — حتی اگر به‌طور ملی ناپسند جلوه کند، همان‌طور که نخست‌وزیر رجب طیب اردوغان درباره سلطان سلیمان قانونی گفته است — برجسته کنیم؟»
در این مقاله یادآوری شده بود که حتی اسکندر کبیر هم توسط نویسندگان و کارگردانان خارجی که تحت تأثیر سندروم‌های ملی‌گرایانه یونانی نبوده‌اند، به سینما منتقل شده است. به‌عنوان مثال، اگر سریالی درباره تزئوفانو، همسر امپراتور بیزانس نیکفوروس فوکاس ساخته شود که برای به دست آوردن تخت سلطنت با معشوقش تسیمیسکی توطئه می‌کرد، این سریال به دلیل اعتراضات هیستریک و تهدیدهای یونانی‌ها دوام زیادی نخواهد داشت.
در ادامه مقاله نکات جالبی آمده بود:
- برخلاف یونان، ترکیه از نظر فرهنگی به جهان باز است. انزوا در زمینه فرهنگ، نشانه‌ای از انزوا در سیاست نیز هست.
- ملتی که از نظر فرهنگی زنده و فعال باشد اما خارج از مرزهای خود شناخته نشده باشد، نمی‌تواند «اسطوره»ی خود را خلق کند و حتی اگر در گذشته خلق کرده باشد، نمی‌تواند آن را زنده نگه دارد. چنین ملتی در جهان محبت و احترام نخواهد یافت.
- سریال «حریم سلطان» شاید از نظر تاریخی کاملاً دقیق نباشد و تولیدی ارزان‌قیمت باشد، اما توانسته است یک دوره تاریخی از تاریخ ترکیه را به شکل داستانی جذاب درآورد و نظر گروه‌های بزرگی از مردم را که به تاریخ ترکیه مرتبط نیستند، جلب کند.
- ما یونانی‌ها موفق نشده‌ایم تاریخ طولانی خود را به خوبی روایت کنیم. نه در سریال‌ها و نه در ادبیات. کتاب‌های زیادی با موضوع تاریخ نوشته‌ایم، اما حتی یکی از آن‌ها در خارج از کشور مورد توجه قرار نگرفته است.
- نخست‌وزیر اردوغان حق داشته باشد یا نباشد، ناراحت شود یا نشود، سریال «حریم سلطان» را ۱۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان تماشا کرده‌اند. یونانی‌ها نیز آن را تماشا می‌کنند؛ از جمله افرادی که در یونان فریاد می‌زنند: «این یک تبلیغ ترک است که هدف آن نابودی هلنیسم است.»
دلیل محبوبیت سریال حریم سلطان
چرا «حریم سلطان» در سراسر جهان تا این حد محبوب شد؟
سریال «حریم سلطان» (Muhteşem Yüzyıl) بدون شک پیشگام دسترسی سریال‌های ترکی به ۶۰۰ میلیون بیننده بالقوه در سراسر جهان بوده است.
اما دلیل محبوبیت جهانی این سریال چیست؟ این سریال که حتی طرفداران کاردی بی (Cardi B) را به بحث و جدل درباره اینکه نوربانو بهتر است یا خرم کشانده، نه تنها تاریخ عثمانی را روایت می‌کند بلکه تم‌های جهانی و انسانی را نیز در خود جای داده است.
آیا علاقه غرب به حرم دلیل محبوبیت است؟
به نظر نمی‌رسد موفقیت سریال تنها مربوط به کنجکاوی غرب نسبت به حرم‌های اسرارآمیز بود. واقعیت آن است قدرت زنان، رقابت‌های سیاسی، پادشاهان قاتل فرزند، توطئه، عشق و خیانت؛ این عناصر همواره برای بینندگان جذاب بوده‌اند و در این سریال به کمک هوش و نفوذ خرم سلطان به شکل دراماتیک پرداخته شده است. رقابت خرم و نوربانو تنها یک توطئه درون کاخ نیست؛ بلکه نمادی جهانی از جنگ قدرت میان زنان به شمار می‌رود.
از میم‌های شبکه‌های اجتماعی گرفته تا تحلیل صحنه‌ها در یوتیوب و ترجمه دیالوگ‌ها به زبان‌های مختلف و اشتراک‌گذاری آن‌ها، همه این‌ها باعث شد «حریم سلطان» تنها یک سریال نباشد، بلکه به یک پدیده فرهنگی جهانی تبدیل شود.
به طور خلاصه دلایل محبوبیت سریال عبارت بودند از:
۱. کنجکاوی تاریخی:
دوران شکوه عثمانی، به ویژه دوره سلطان قانونی، در شرق و غرب جهان جذابیت تاریخی بالایی دارد.
۲. کیفیت بالای تولید:
لوکیشن‌ها، لباس‌ها و طراحی‌های بصری مطابق با استانداردهای اروپایی ساخته شده‌اند؛ به ویژه صحنه‌های شبیه به کاخ توپکاپی مورد تحسین قرار گرفت.
۳. درام و توطئه:
یک بازی تخت و توطئه‌های درون کاخ مشابه سریال Game of Thrones، بینندگان جهانی را جذب کرد.
۴. قدرت شخصیت‌های زن:
هوش، نفوذ و قدرت سیاسی هُررم سلطان باعث ایجاد ارتباط عمیق با بینندگان زن در مناطق مختلف جهان شد.
۵. انتقال فرهنگی:
ارزش‌های نمایش داده شده در سریال مانند خانواده، وفاداری، عشق و قدرت با بسیاری از فرهنگ‌ها همخوانی داشت و مرزهای فرهنگی را درنوردید.
درباره نویسنده
