منبع: فارن پالسی (Foreign Policy)
۲۹ اکتوبر ۲۰۲۵
———————
سلاح انرژی روسیه زمانی ستون قدرت داخلی و ابزار نفوذ خارجی کرملین بود. صادرات نفت و گاز در دهه‌های ۲۰۰۰ میلادی، هم رشد اقتصادی و مشروعیت پوتین را تقویت می‌کرد و هم نفوذ ژئوپولیتیک روسیه در اروپا و فراتر از آن را تضمین می‌کرد. پروژه‌هایی مانند Nord Stream 2 و TurkStream نشان می‌داد که حتی پس از الحاق کریمیه، اروپا همچنان به انرژی روسیه وابسته بود.
اما این ابزار اکنون تبدیل به نقطه ضعف شده است. عوامل اصلی شکست سلاح انرژی روسیه عبارت‌اند از:
۱. تحریم‌های مؤثر و هماهنگ: تحریم‌های جدید آمریکا علیه Rosneft و Lukoil و اقدامات مشابه اتحادیه اروپا و بریتانیا، هزینه‌های تجارت انرژی روسیه را افزایش داده و دسترسی این شرکت‌ها به بازارهای بین‌المللی و سیستم مالی جهانی را محدود کرده است. این تحریم‌ها حتی به دارایی‌های روسیه در چین، هند و اروپا نیز فشار وارد می‌کند و راه‌های دورزدن محدود شده‌اند.
۲. تاثیر حملات اوکراین: حملات پهپادی و موشکی به پالایشگاه‌ها، انبارها و خطوط لوله روسیه، تولید فرآورده‌های نفتی را کاهش داده و مجبور به صادرات خام‌تر و کم‌ارزش‌تر کرده است. این ضربه‌ها باعث شده سود شرکت‌ها کاهش یابد و حتی تامین داخلی انرژی برای مردم روسیه با مشکل مواجه شود.
۳. کاهش وابستگی اروپا: سهم روسیه از واردات گاز اتحادیه اروپا از ۴۵ درصد در ۲۰۲۱ به ۱۱ درصد کاهش یافته و قوانین جدید اتحادیه اروپا شرکت‌ها را ملزم به پایان دادن به قراردادهای بلندمدت انرژی با روسیه تا پایان ۲۰۲۷ کرده است. حتی کشورهای طرفدار روسیه مانند هنگری و اسلواکی مجبور به یافتن منابع دیگر شده‌اند.
۴. بازارهای جایگزین محدودند: چین و هند اگرچه خریدهای خود از روسیه را افزایش داده‌اند، اما ظرفیت این بازارها برای جایگزینی کامل اروپا محدود است. قراردادهای گاز با چین به سختی و با شرایط دشوار منعقد شده و بخش بزرگی از درآمدها به یوان و وام‌های چینی متکی است؛ بنابراین نفوذ ژئوپولیتیک روسیه در این مسیر محدود است.
۵. مشکلات داخلی: کاهش فروش انرژی، تورم، کسری بودجه، کاهش رشد اقتصادی و توقف سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و میادین جدید، فشار اقتصادی بر دولت و مردم روسیه را افزایش داده است. دولت دیگر نمی‌تواند با درآمدهای انرژی از خانوارها حمایت کند و «کینزی نظامی» نیز پاسخگوی نیازها نیست.
۶. وابستگی متقابل بازار: تجربه اخیر نشان داد که قدرت مصرف‌کنندگان و بازارهای جهانی، به اندازه تولیدکننده تعیین‌کننده است. حتی تهدید افزایش قیمت انرژی، نتوانست کشورهای غربی را از تحریم دارایی‌های انرژی روسیه بازدارد.
-جمع‌بندی تحلیلی:
سلاح انرژی روسیه که زمانی ستون مشروعیت داخلی و ابزار نفوذ خارجی بود، اکنون به یک شمشیر دولبه تبدیل شده است. وابستگی بیش از حد به نفت و گاز صادراتی، بدون تنوع بازار و استقلال اقتصادی داخلی، آسیب‌پذیری را افزایش داده است. تجربه روسیه نشان می‌دهد که انرژی، بدون همراهی استراتژی جامع اقتصادی و تنوع مشتریان، نمی‌تواند ابزار موثر فشار و اجبار باشد.
به عبارت دیگر، حتی ابزارهای قدرتمند نفت و گاز می‌توانند به نقطه ضعف سیاسی و اقتصادی بدل شوند، مگر آنکه با انعطاف بازار، روابط چندجانبه و اقتصاد داخلی مقاوم همراه باشند.
درباره نویسنده
