سمیر العرکی (پژوهشگر در امور ترکیه)
منبع: الجزیره
27 اکتبر 2025
ارسین تاتار، رئیس‌جمهوری که دوره‌اش به پایان رسیده، به‌طور طبیعی، راه‌حل دو دولت را تنها راه برون‌رفت از بحران جزیره می‌دانست. مواضع وی به مواضع فعلی آنکارا نزدیک بود.
در مقابل، رقیب او، طوفان ارهورمان، نامزد حزب جمهوری‌خواه، از یک ائتلاف سیاسی برخاسته بود که معتقد است راه‌حل مشکل جزیره‌ی قبرس، فدرالیسم و ادغام مجدد با قبرسی‌های یونانی است.
نتیجه انتخابات بر خلاف میل آنکارا رقم خورد؛ چرا که ارهورمان با کسب بیش از ۶۰ درصد آرا پیروز شد. برخی این پیروزی را یک ضربه سیاسی به ترکیه تلقی کردند؛ کشوری که تسلط کاملی بر بخش شمالی جزیره دارد و مفاصل و اجزای آن را کنترل می‌کند. با این حال، ترکیه اجازه داد تا انتخاباتی عادلانه و شفاف برگزار شود که رئیس‌جمهوری را بر سر کار آورد که حداقل در ظاهر با سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های استراتژیک این کشور برای جمهوری ترک قبرس شمالی و کل جزیره همسو نبود.
از این‌رو، مجادله‌ای در ترکیه در ساعات اولیه پس از اعلام نتایج اولیه شکل گرفت. بحث‌ها و تحلیل از صحنه‌ای سیاسی فرارت رفت و آینده‌ی نیروهای ترکیه در جزیره را دربرگرفت؛ به‌گونه‌ای که برخی آن را یک زلزله‌ی استراتژیک در منطقه‌ی شرق مدیترانه دانستند.
🇹🇷 مجادله داخلی در ترکیه
پیروزی ارهورمان در داخل ترکیه مجادلاتی را برانگیخت؛ عده‌ای از نتایج صندوق‌های رأی استقبال کردند و عده‌ای دیگر خواستار لغو آن نتایج شدند.
حکومت رسمی فوراً نتایج انتخابات را پذیرفت؛ به‌طوری که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور، در حساب کاربری خود در پلتفرم “X” پیروزی ارهورمان را تبریک گفت و تأکید کرد که این انتخابات: “یک بار دیگر بلوغ دموکراتیک جمهوری ترک قبرس شمالی را اثبات می‌کند و اراده قبرسی‌های ترک را در صندوق‌های رأی منعکس می‌سازد.”
اردوغان همچنین تأکید کرد که کشورش به “دفاع از حقوق و منافع حاکمیتی جمهوری ترک قبرس شمالی در کنار قبرسی‌های ترک در همه محافل” ادامه خواهد داد.
در مقابل، دولت باغچلی، رئیس حزب حرکت ملی و شریک ائتلاف حاکم، این نتایج را رد کرد و از پارلمان (که اکثریت آن حامی راه‌حل دو دولت است) خواست که نتایج آرا را نپذیرد و آن را لغو کند. او همچنین خواستار صدور یک تصمیم فوری برای ادغام قبرس شمالی با ترکیه و تبدیل آن به استان ۸۲ام این کشور شد.
اما باغچلی بعداً از موضع خود عقب‌نشینی کرد و گفت: “قبل از انتخابات، بحث‌های زیادی در شبکه‌های تلویزیونی درباره فدرالیسم یا راه‌حل دو دولت در جریان بود. به همین دلیل، بلافاصله بیانیه‌ای صادر کردم؛ زیرا معتقد بودم که شراره‌ی کوچک فدرالیسم نباید با پیروزی نامزدی که مدافع ایده فدرالیسم است، به آتش تبدیل شود.” وی افزود که پذیرش راه‌حل دولت واحد در قبرس، “نیروهایی در سوریه را که به دنبال ایجاد یک فدراسیون هستند، تحریک خواهد کرد.”
سیاست‌های رئیس‌جمهوری منتخب
رفتار رئیس‌جمهوری منتخب، ارهورمان، باعث ایجاد آرامش در آنکارا شد. او در اولین اظهاراتش پس از اعلام نتایج اولیه گفت: “وظایف خود در سیاست خارجی را با مشورت نزدیک با جمهوری ترکیه انجام خواهم داد. جای هیچ‌گونه نگرانی یا تردیدی نیست. تمام امور سیاست خارجی، به‌طور طبیعی، با همکاری ترکیه اداره خواهد شد.”
او با این اقدام سریع، می‌خواست جلوی هر گونه تردید و شایعه‌ای را بگیرد که ممکن است به تیرگی روابط او و آنکارا منجر شود. او که پیش‌تر نخست‌وزیر بوده، به‌خوبی می‌داند که کلید حیات قبرسی‌های ترک در واقع در دست ترکیه است؛ این مسئله محدود به امور امنیت و دفاع نیست، بلکه به غذا، آب، آموزش و… گسترش می‌یابد. ترکیه به‌مثابه ریه‌ای است که قبرسی‌های ترک با آن نفس می‌کشند.
به‌عنوان مثال، در چارچوب “برنامه سالانه ریاست‌جمهوری ۲۰۲۵” که توسط وزارت خزانه‌داری و دارایی ترکیه تهیه شده، اعلام شد که ۸.۵ میلیارد لیره ترکیه به جمهوری ترک قبرس شمالی اختصاص یافته است و ۴ میلیارد لیره ترکیه دیگر نیز برای اعطای وام‌ها در نظر گرفته شده است.
به همین دلیل، ارهورمان در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری، بر اصول ثابت سیاست خود تأکید مجدد کرد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
- تأکید بر اینکه مردم قبرس ترک یکی از دو شریک مؤسس برابر در این جزیره و شریک در تمام منابع موجود در جزیره و اطراف آن هستند.
- تأکید بر اینکه تصمیم‌گیری در جزیره در زمینه‌هایی مانند امنیت، انرژی، هیدروکربن‌ها، مسائل دریایی و راه‌های تجاری، بدون اراده مردم قبرس ترک امکان‌پذیر نیست.
- اعلام کرد که دستیابی به راه‌حل، صلح پایدار و ثبات در جزیره از طریق نادیده گرفتن قبرسی‌های ترک و ترکیه، به‌عنوان کشور ضامن در منطقه، و نقض حقوق و اختیارات آن‌ها امکان‌پذیر نیست.
- تأکید کرد که جمهوری ترکیه مهم‌ترین حامی قبرسی‌های ترک در مبارزه آن‌ها برای حفظ حقوق حاکمیتی است.
- تذکر داد که مشورت با ترکیه به‌طور مداوم، همانند دوره ریاست‌جمهوری قبلی (ارسین تاتار)، ادامه خواهد یافت.
تأکید ارهورمان بر این نکات در حضور جودت ییلماز، معاون رئیس‌جمهور ترکیه، که در این مراسم شرکت داشت، پیامی واضح و صریح برای اطمینان‌بخشی به ترکیه، به‌ویژه ائتلاف حاکم و در رأس آن‌ها احزاب عدالت و توسعه و حرکت ملی، بود.
این پیام همچنین خطاب به محافل داخلی قبرس ترک، به‌ویژه صدای افرادی بود که در ماه‌های گذشته به شدت با ترکیه مخالف بودند و خواستار اخراج سفیر ترکیه و خروج نیروهای ترکیه شده بودند!
قبرس… کانون درگیری
تمام شواهد حاکی از آن است که جزیره‌ی قبرس در هر دو بخش ترک و یونانی، کانونی برای درگیری است که در شرق مدیترانه در حال شکل‌گیری است. اهمیت ژئواستراتژیک این جزیره در طول دو سال تجاوز اسرائیل به نوار غزه و عملیات نظامی مرتبط با آن علیه لبنان و ایران، به‌وضوح آشکار شد.
بخش جنوبی جزیره (یونانی) به یک پایگاه مهم پشتیبانی لجستیکی برای نیروهای اسرائیلی تبدیل شده است؛ چه از طریق فرودگاه‌ها و پایگاه‌هایی که برای نیروهای پشتیبان آمریکایی و اروپایی باز کرده است و چه از طریق پایگاه‌های بریتانیایی موجود در جزیره.
بریتانیا همچنان “مناطق حاکمیتی” را که کاملاً تحت کنترل خود هستند، پس از استقلال قبرس در سال ۱۹۶۰، حفظ کرده است. این مناطق مساحتی بالغ بر ۲۵۶ کیلومتر مربع، معادل حدود ۳ درصد از مساحت جزیره را پوشش می‌دهند و شامل دو منطقه جداگانه در جنوب کشور به نام‌های “دیکیلیه” و “آکروتیری” هستند.
بخش جنوبی جزیره همچنین بنادر خود را برای پذیرایی از کشتی‌های فرانسوی و آلمانی گشوده است. این حضور نظامی آمریکا و اروپا برای ارائه خدمات اطلاعاتی و نظامی به تل‌آویو به کار گرفته شده است.
اما اسرائیل به این اکتفا نکرده و به تقویت حضور نظامی خود در جزیره پرداخته است. به‌طوری که سیستم دفاع هوایی “باراک اِم‌ایکس” را به دولت قبرسی‌های یونانی در بخش جنوبی تحویل داده است. این سیستم قادر به رهگیری هواپیماهای بدون سرنشین و جنگنده و همچنین موشک‌های کروز در شعاع ۱۵۰ کیلومتری است، که عملاً جنوب ترکیه را پوشش می‌دهد.
آنکارا از این تحولات غافل نبوده و خود نیز به تقویت حضور نظامی‌اش در جزیره اقدام کرده است.
در آگوست گذشته، سرتیپ صباح‌الدین کلینچ، فرمانده نیروهای ترکیه در قبرس شمالی، از درجه سرتیپی به درجه سپهبدی ارتقاء یافت؛ این یک سابقه غیرمعمول است، زیرا از سال ۲۰۱۹ فرمانده نیروها معمولاً درجه سرتیپی داشته است.
در تفسیر دلایل این ارتقاء گفته شد که این کار در راستای مقدمه‌چینی برای تبدیل نیروهای “حافظ صلح” موجود در جزیره به یک ارتش کامل است. انتظار می‌رود تعداد نیروهای ترکیه فعال در جزیره از ۵۰ هزار به ۱۰۰ هزار سرباز افزایش یابد.
همچنین وزارت دفاع ترکیه به‌طور مداوم نیروهای خود در قبرس شمالی را که قبلاً شامل تعداد محدودی از یگان‌های توپخانه، پدافند هوایی و گردان‌های مهندسی بودند، به‌روزرسانی می‌کند. اکنون این نیروها شامل چندین یگان، در کنار عناصر زمینی، هوایی، دریایی، لجستیکی، مهندسی و جنگ الکترونیک و تشکیلات دیگر هستند.
در همین راستا، عملیات توسعه در پایگاه دریایی مرمره-آکساز (در داخل ترکیه) آغاز شده است که به‌عنوان پشتیبان نیروهای مستقر در قبرس شمالی عمل خواهد کرد. در قبرس شمالی نیز در حال ساخت یک پایگاه دریایی جدید هستند.
خروج نیروهای ترکیه
با توجه به افزایش متقابل نیروهای نظامی در دو بخش ترک و یونانی جزیره، بحث در مورد امکان تأثیرگذاری انتخاب ارهورمان بر ادامه حضور نیروهای ترکیه، امری تخیلی به نظر می‌رسد.
ارزیابی‌های استراتژیک در آنکارا، تحرکات اسرائیل، آمریکا و اروپا در بخش یونانی جزیره را اهمیتی حیاتی می‌دهند و آن‌ها را در زمره خطرات با درجه بالا طبقه‌بندی می‌کنند که باید با جدیت برای مقابله با آن‌ها آماده شد.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، در یک مصاحبه‌ی تلویزیونی، به قبرسی‌های یونانی در مورد انباشت سلاح هشدار داد که ممکن است آن‌ها را به حمله به نیروهای ترکیه در جزیره ترغیب کند. او گفت: “اگر دست به هر اقدام جنون‌آمیزی بزنند، ما از نظر سلاح دست بالا خواهیم داشت. آن‌ها هرگز در جنگ شرکت نکرده‌اند. نباید حتی به این مسائل فکر کنند.”
بنابراین، وضعیت در جزیره تا اطلاع ثانوی به همین منوال باقی خواهد ماند. اینکه سه کشور ضامن (ترکیه، بریتانیا و یونان) حضور نظامی خود را به شکلی بی‌سابقه تقویت می‌کنند، دلیلی بر این ادعاست. موقعیت ژئواستراتژیک جزیره‌ی قبرس در شرق مدیترانه نیز هیچ نیروی موجودی را به خروج ترغیب نمی‌کند، بلکه آن‌ها را مجبور می‌کند با هر هزینه‌ای که شده، به ماندن ادامه دهند.
درباره نویسنده
