آلئن دوباتئن
اؤزوموز اۆچون دۆشونمک فلسفه ۱۹.۱۰.۲۰۱۸۰ شرح۸۲۵۰ باخؽش آلاین دئه بوْتتون سوکرات بیزه تکجه باشقالارؽنین فیکیرلرینین خطالؽ اوْلاجاغینی گؤسترمکله قالمؽر، همده نهیین دوْغرو اوْلدوغونا اؤزوموز قرار وئرک دئیه، بسیط بیر دۆشونوش مئتوْدو دا تکلیف ائدیر. چوْخ آز سایدا فیلوْسوف دۆشونهرک یاشاماغا باشلاماق اۆچون بۇ قدر آز شئیه ائحتیاج اوْلدوغونو دۆشونور.
سوکراتا گؤره دۆشونهرک یاشاماق اۆچون ایللر بوْیونجا تحصیل آلماغا و آشؽری درجهده بوْش زامانا صاحیب اوْلماغیمیزا گرک یوْخدور. بللی بیر مؤوضوعیا قارشؽ ماراق دۇیان، ذئهنیندهکی داشلارؽ یئرلی-یئرینده نیظاملامؽش و آغلا-اۇیغون اوْلدوغو ادعا ائدیلن بیر دۆشونجهنی گؤزدن کئچیرمک ایستهین هر کس، سوْکراتین بۇ مئتوْدونو تطبیق ائدهرک، کۆچهده یئرییرکن بیر دوْستویلا همین مؤوضوعدا صؤحبته باشلایؽب، یارؽم ساعاتدان دا قؽسا بیر زامان ایچیندهجه بیر یا دا ایکی تأثیرلی، منطیقلی قناعت الده ائده بیلر.
سوْکراتین، هر کس طرفیندن دوْغرو حئساب اوْلونان ایدئیالارؽ سوْرغولاماق مئتوْدونا، پلاتوْنون قلمه آلدؽغی دیالوْقلاردا راست گهله بیلهریک. بۇ مئتوْدون اساس خۆصوصیتی دیالوْق بوْیونجا تۇتارلی مرحلهلرله ایرلیلهمکدیر و اصلینده بۇ مئتوْدو، یئمک نسخهلرینه و بلدچی کیتابلارا خاص اوْلان بسیط دیلله راحت شکیلده ایفاده ائدهرک، هر کسین بیزدن قبۇل ائتمَهییمیزی ایستهدییی و داخیلن قارشؽ چؽخماق ایستهدیییمیز دۆشونجهلری یانلؽشلاماق اۆچون تطبیق ائده بیلهریک. بۇنو حیاتا کئچیررکن فیلوْسوفا قارشؽ حاقسؽزلیق ائتدیییمیزی دۆشونهییمیزه گرک یوْخدور. بۇ مئتوْدا گؤره، بیر ایفادهنین، ایدهنؽن دوْغرو اوْلوب-اولمادیغینی آنلاماق اۆچون، بۇ ایفادهنین اکثریت طرفیندن قبۇل ائدیلیب-ائدیلمهدییینه یا دا اؤنملی اینسانلار طرفیندن اۇزون مۆدت بوْیونجا منیمسنمیش، تصدیقلنمیش اوْلوب-اولمادیغینا دقت ائتمهییمیزه گرک یوْخدور. دوْغرو ایفاده – منطیقی ضیدیته یوْل آچمایان ایفادهدیر. اگر عکسینی ایثباتلاماق مۆمکون دئییلسه، بیر ایفاده دوْغرو قبۇل ائدیلیر. اگر عکسی ایثباتلانا بیلرسه، بۇ ایفادهیله ایرهلی سۆرولن بیر دۆنیاگوروشه اینانانلارؽن سای چوْخلوغونا رغمن، ایفاده یانلؽش اوْلاجاق و اوْنونلا باغلؽ شۆبههیه قاپؽلماقلا حاقلؽ داورانمؽش اوْلاجاغیق. سوکراتین دۆشونمه مئتوْدونا دایر بیر اؤرنک:
۱. اوْرتاق آغلا اۇیغون اوْلان، اکثریت طرفیندن دوْغرو سایؽلان هر هانسؽ بیر یاناشمانؽ ایفاده ائدن ایده سئچین. اؤرنهیی: جسارت ساواش زامانؽ گئری چکیلمهمکدیر.
اردملی اوْلماق اۆچون زنگین اوْلماغا گرک وار.
۲. بۇ فیکیرلری سؤیلهین اینسانؽن اؤزگوونینی و دئدییی سؤزلرین دوْغرولوغونا دۇیدوغو قطعی اینامؽ بیر مۆدتلیک کنارا قوْیون و بۇ فیکیرلرین یانلؽش اوْلدوغونو فرض ائدین. و بۇ فیکیرلرین دوْغرو سایؽلمایاجاغی دۇروملار، حاللار یا دا کوْنتئکستلر تاپماغا چالؽشین و سوْرغولایین.
اورنهیی: بیر اینسان ساواش زامانؽ گئری چکیلمهسینه رغمن جسۇر اوْلا بیلرمی؟ بیر اینسان ساواش میدانؽنی ترک ائتممهسینه رغمن جسارتسیز اوْلا بیلرمی؟ بیر اینسان پۇلو اوْلدوغو حالدا اردمسیز اوْلا بیلرمی؟ بیر اینسان پۇلسوز اوْلدوغو حالدا اردملی اوْلا بیلرمی؟
۳. اگر بۇ سوْرغولاما اساسؽندا هر هانسؽ بیر ایستیثنا حال تاپا بیلسهنیز، دئمک کی، بۇ فیکیرلرده یانلؽشلیق یا دا ان آزؽندان اسکیکلیک وار. دئمهلی: بیر اینسانؽن، جسۇر اوْلدوغو حالدا ساواش میدانؽندان گئری چکیلمهسی مۆمکوندور. بیر اینسانؽن، ساواش میدانؽندان گئری چکیلمهدییی حالدا جسارتسیز اوْلماسی دا مۆمکوندور. بیر اینسانؽن، پۇلو اوْلدوغو حالدا ساختاکارؽن ان پیسی اوْلماسی مۆمکوندور. بیر اینسانؽن، پۇلسوز اوْلدوغو حالدا اردملی اوْلماسی دا مۆمکوندور.
۴. ایندی ایسه، اولده ایستیفاده ائتدییینیز فیکیرلره نۆانسلار علاوه ائتمهلی و بۇ ایفادهلری، اؤزونده ایستیثنالارؽ دا ائحتیوا ائدهجک بیچیمده فوْرمالاشدیرمالیسینیز.
اؤرنهیی: بیر اینسان، ساواش زامانؽ هم ایرهلیلهیهرک، همده گئری چکیلهرک جسارت گؤستره بیلر. پۇلو اوْلانلار، آنجاق بۇ پۇلو اردملی یوْللارلا قازاناجاقلارؽ تقدیرده اردملی حئساب اوْلونا بیلرلر. پۇلو اوْلمایانلارسا، اگر اردملی اوْلا-اولا پۇل قازانماغؽن مۆمکون اوْلمادیغی شرطلر آلتؽندا یاشایؽرلارسا و اردملی قالماغؽ سئچیرلرسه، دئمهلی حقیقتا أردملیدیلر.
۵. اگر تکمیللشدیردییینیز ایفادهلرله باغلؽ باشقا ایستیثنالار دا تاپسانؽز، دۆشونوش پروْسهسینی یئنیلهیین. عکسینی ایثبات ائده بیلمهیهجهیییمیز ایفادهلر دوْغرو ایفادهلردی؛ البته، اگر اینسان اؤلادینین بۇ جۆر بیر حقیقته یئتمهسی مۆمکوندوسه..فقط اینسان، بیر ایدهنؽن و نسنهنین محض نه اوْلمادیغینی درک ائتمکله، اوْنون نه اوْلدوغونو بیلدیرهجک دوْلغون بیلگییه یاخؽنلاشا بیلر.
۶. آریستوْفانین اؤرتوک آلتؽندان ایفاده ائتمک ایستهدیکلری نه اوْلارسا اوْلسون، دۆشونجهنین قناعتلری، سئزگینین قناعتلریندن داها اۆستوندور. البته، فلسفهیله مشغۇل اوْلمادان دا دوْغرو قناعتلره چاتماق مۆمکوندو. سوْکراتین مئتوْدونو تطبیق ائتمسک ده، پۇلسوز اینسانلارؽن هم پۇل قازانؽب، هم اردملی قالماغؽن مۆمکون اوْلمادیغی شرطلر آلتؽندا اردملی قالماغؽ سئچدیکلری اۆچون اردملی اینسانلار اوْلدوقلارینین یا دا بیر اینسانؽن ساواش میدانؽندان گئری چکیلمهسینه رغمن جسۇر اوْلدوغونون فرقینه وارا بیلریک.
آنجاق اوْ زامان دا، بلکه ده بیزیمله عینی فیکیرده اوْلمایانلارا نئجه جاواب وئرمهیی باجارمارؽق. و نتیجهده، چئورهلری اۆزرینده نۆفوذ صاحیبی اوْلان اینسانلار دا اردملی اوْلماق اۆچون پۇلون قطعی شکیلده ضرۇری اوْلدوغو یا دا ساواشدا گئری چکیلن اینسانلارؽن فئمینین اوْلدوغو بارهده ایصرار ائدیب بیزی سۇسدورارلار. بیزه گۆج قازاندؽراجاق عکس-آرقۇمئنتلردن (اؤرنهیی، پلاتئیا ساواشؽ یاخۇد اخلاقؽ باخؽمدان چؤکموش بیر جمعیتین زنگینلیگی) محرۇموقسا، بوْینوموزو بۆکهرک “منجه، من حاقلؽیام» دئمکدن باشقا چارهمیز اوْلماز. طبیعی، گؤزلنیلدییی کیمی حاقلؽ اوْلدوغوموزو دا اصلا ثۆبوت ائده بیلمهریک.
سوْکراتا گؤره، بیر اینسان، ذئهنیندهکی دۆشونجهنین دوْغرو اوْلدوغونو دۆشونورسه، لاکین همین دۆشونجهیه قارشؽ ایرهلی سۆرولن اعتیراضلارا منطیقلی شکیلده جاواب وئرهجک شۆعوردان محرۇمدوسا، بۇ اینسانؽن دۆشونجهسی “دوْغرو رایدیر». سوْکرات بیلگینی “دوْغرو رایدن»دن اۆستون تۇتور. چۆنکی، بیلگی صاحیبی اوْلماق تکجه بیر نسنه و ایدهنؽن نه اۆچون دوْغرو اوْلدوغونو بیلمک دئییل، عینی زاماندا دا دیگر ایده واریانتلارؽنین، یاناشمالارؽن نه اۆچون یانلؽش اوْلدوغونو دا بیلمک دئمکدیر. فیلوْسوف دوْغرولارین بۇ ایکی بیچیمینی بؤیوک هئیکلتاراش دادالۇسون گؤزل هئیکللریندن اؤرنک گؤسترهرک آچؽقلاییر. اینتۇیسییا یوْلویلا الده ائدیلن دوْغرولار، پیئدئستال اۆزرینه هر هانسؽ بیر دستک ایستیفاده ائتمهدن اوْتوردولموش هئیکله بنزَییر. سرت أسن کۆلک بۇ هئیکلین آشماسؽنا سبب اوْلا بیلر. آنجاق الده ائتدیییمیز قناعتین سببلرینی و اوْنا قارشؽ سؤیلهنهجک آرقۇمئنتلری بیلسک، بۇ دوْغرو رایی دستهکلَییب اوْنو داها دا گۆجلندیرمیش اوْلاریق. اوْ زامان بۇ دوْغرو مؤقع تئللرین کؤمکلیگیله یئره باغلانؽب، ثابیتلنمیش هئیکله بنزهیهجک. قؽساجاسی، سوْکراتین دۆشونمه مئتوْدو سایهسینده بیزده اؤز دۆشونجهلریمیزی یارادؽب ایرهلی سۆره بیلر، فؽرتینایلا قارشؽلاشساق بئله، اؤزوموزو گۆون ایچینده حیس ائده بیلریک.
بیلگه.آز
About the Author
