عمران عبدالله
الجزیره
گزارش مفصل زیر پیش از اعلام نام برنده جایزه نوبل امسال نوشته شده و حاوی اطلاعات ارزشمندی دربارهی مهمترین نویسندگان حال حاضر جهان است. گرچه جایزهی نوبل ادبیات اغلب به عنوان رویدادی غیرقابل پیشبینی توصیف میشود، اما این گزارش تلاش میکند با ارائه برخی نامها، شانس برنده شدن هر یک از آنها را بررسی کند. (آنلام)
با رسیدن ماه اکتبر هر سال، محافل ادبی در سراسر جهان وارد فضایی از حدس و گمان و انتظار برای مهمترین جوایز ادبی میشوند و میپرسند چه کسی برنده جایزه نوبل ادبیات خواهد شد؟ این فرصت مناسبی برای ویراستاران فرهنگی است تا نقشه ادبیات جهانی را مرور کنند و قهرمانان فراموششده آن را دوباره کشف کنند، اگرچه کمیته نوبل به سنت محبوب خود وفادار است و معمولاً با یک نام غیرمنتظره از گوشهای از جهان، ما را شگفتزده میکند.
شبکه الجزیره نت سه بار در پیشبینی این بازی پرخطر موفق عمل کرده است: در سال ۲۰۲۳، پیشبینی کرده بود که نویسنده نروژی یون فوسه برنده نوبل ادبیات خواهد شد؛ در سال ۲۰۲۲، برنده احتمالی نویسنده و داستاننویس فرانسوی آنی ارنو بود؛ و در سال ۲۰۱۹ نیز برنده نهایی، نویسنده لهستانی اولگا توکارکوک بود که در سال ۲۰۱۸ به دلیل رسوایی اخلاقی آکادمی سوئد، جایزه به تعویق افتاده بود. با این حال، در سال گذشته، پیشبینی الجزیره برنده شدن اثری غیرغربی برای جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۴ بود، که در نهایت نویسنده کرهای هان کانگ برنده شد، بنابراین پیشبینی دقیق نبود.
به نظر میرسد نوبل ۲۰۲۵ به دنبال نویسندهای “عظیم” نیست، بلکه دنبال نویسندهای است که خودِ معنای نوشتن را در جهانی پرآشوب، جایی که سیاست با زبان، تاریخ با روایت و تراژدی با هنر در هم تنیده شده است، بازتاب دهد. آکادمی میگوید آنها به دنبال لحنی منحصر به فرد هستند که مفهوم ادبیات انسانی را توسعه دهد، نه صرفاً به دنبال نامهای مشهور روزنامهها.
نسخه امسال از جایزه با سالهای گذشته متفاوت است؛ جهانی که اکنون شاهد تحول بنیادی در مفهوم ادبیات است، تمرکز بیشتری بر چندزبانی و کلام گفتاری و صوتی دارد تا نوشتاری، و ارزش بیشتری برای روایت شخصی و صمیمی قائل است نسبت به رمانهای بزرگ و روایتهای عمومی فرامرزی. موضوعاتی مانند ادبیات ملی و سنتهای سختگیرانه کمتر مطرح هستند تا جای خود را به موضوعات تازهای بدهند که روح زمان معاصر را بازتاب دهند و ژانرهای ادبی را بازتعریف کنند بدون اینکه جوهره ادبیات را از دست بدهند. این امر حدس و گمان را بیشتر به یک تمرین ادبی جذاب تبدیل میکند تا یک پیشبینی واقعی.
از زمان برنده شدن نویسنده کرهای هان کانگ در سال گذشته، روشن شده است که آکادمی اولویتهای خود را بازترسیم کرده است؛ بعد از دههای که جوایز به آثاری مانند آنی ارنو، یون فوسه، سوتلانا آلکسیویچ و عبدالرزاق گورنه تعلق گرفت، گرایش به صداهای متمرد و مناطق حاشیهای بیشتر شده و دیگر “نویسنده سفیدپوست اروپایی بزرگ” مدل غالب نیست، بلکه نویسندهای که از گوشههای جهان، از زبانهای کوچک، درباره حاشیهنشینان، یا از تجربه انسانی شامل درد، تفاوت و حافظه مینویسد، بیشترین توجه را جلب میکند.
معیارهای انتخاب امروزه پیچیده و درهم تنیده هستند؛ حدسها در تلاقی جغرافیا، زبان و شجاعت فکری قرار دارند. آکادمی تلاش میکند تا حد امکان از تمرکز اروپایی اجتناب کند و در انتخابهایش بین آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا جابجا شود. همچنین، “ادبیات ترجمهشده” به ابزاری برای تحقق نوعی عدالت فرهنگی بدل شده است. مهمتر از همه، شجاعت فکری به یک معیار اصلی تبدیل شده است؛ جهانی که پس از بیماریهای همهگیر، جنگها و اعتراضات قرار دارد، به نویسندگانی نیاز دارد که درباره درد و آزادی بیندیشند، نه کسانی که صرفاً جهان را زیبا یا توصیف میکنند.
اکثر پیشبینیهای رسانهای توافق دارند که نوبل ۲۰۲۵ احتمالاً به یک نویسنده باتجربه که تاکنون جایزه دریافت نکرده، یا یک صدای لاتین یا آسیایی تعلق خواهد گرفت که تعادل جغرافیایی جایزه را بازگرداند. گرایش عمومی این است که جایزه به نویسندهای داده شود که بدنه ادبی منسجمی دارد اما هنوز شهرت تجاری وسیع پیدا نکرده است. به تعبیر اعضای آکادمی، آثار چنین نویسندهای “خوب نوشته شده و کم خوانده شده” است.
نامزد ایدهآل نوبل ادبیات:
خوب نوشته شده و کم خوانده شده.
سال جاری، بازارهای شرطبندی ادبی، که به یک پدیده فرهنگی مستقل تبدیل شدهاند، تعادلی نادر بین قارهها نشان دادهاند. در حالی که نامهای اروپایی مانند لازلو کراسنهورکای مجاری و انریکه ویلا ماتاس اسپانیایی در صدر قرار دارند، صداهای آسیایی و لاتین مانند کان شو (چین)، کریستینا ریورا گارتا (مکزیک) و آمیتاوه گوش (هند) نیز پیشتاز هستند.
در عین حال، نامهای مشهور جهانی مانند هاروکی موراکامی ژاپنی و مارگارت اتوود کانادایی همچنان در کانون توجه هستند، اگرچه منتقدان معتقدند آکادمی معمولاً “نامزد واضح” را انتخاب نمیکند. این وضعیت باعث ایجاد یک “نقشه کوچک از ادبیات جهان” شده که صداها و سنتهای مختلف با هم رقابت میکنند.
نامزدهای پرشانس:
- جرالد مورنان (استرالیا): نویسندهای ۸۵ ساله با آثار تفکری درباره حافظه، منظر درونی و رابطه خیال و واقعیت، مانند کتاب The Plains (صادر شده در دهه ۸۰، ترجمه نشده به عربی).
- لازلو کراسنهورکای (مجارستان): از بزرگترین نویسندگان اروپایی معاصر، مشهور به جملات طولانی و فضای تاریک، آثار برجسته او شامل Satantango و War & War.
- کریستینا ریورا گارتا (مکزیک): پس از برنده شدن جایزه پولیتزر ۲۰۲۴، آثاری با ترکیب خیال، زندگینامه و نقد اجتماعی، موضوعاتی مانند خشونت، مهاجرت و فمینیسم را بررسی میکند.
نامهای جهانی همیشه حاضر:
- هاروکی موراکامی (ژاپن): نویسندهای جهانی با آثار واقعیت جادویی و قهرمانان تنها، مانند Kafka on the Shore و Norwegian Wood.
- کان شو (چین): نویسنده تجربی با سبک پیچیده و روانشناسی عمیق، که سالها نامزد بوده است.
- انریکه ویلا ماتاس (اسپانیا): نویسندهای هوشمند و بازیگوش که مرزهای رمان، نقد و زندگینامه را میشکند.
- میرچا کارتاریسکو (رومانی): نویسندهای مدرن شرقی با آثار سنگین و سهگانه افسانهای Orbitor.
صداهای کلاسیک و متمرد اروپایی و آمریکایی:
- توماس پینچون (آمریکا): نویسنده غیاب عمومی، اثر مشهور Gravity’s Rainbow.
- میشل ویلبک (فرانسه): آثار فلسفی و تیره مانند Submission و The Elementary Particles.
- آن کارسون (کانادا): شاعر و نویسنده مدرن، تلفیق شعر و نثر، الهام از اسطورههای یونان باستان.
- جمایکا کینکید (کارائیب): آثار ضد استعمار و مسائل هویت و زنانگی.
- سیزار آیرا (آرژانتین): نویسندهای پرکار و نوآور لاتین، با سبک “فرار به جلو”.
نامهای کمتر محتمل:
- کارل اووه کناوسگورد (نروژ): نویسنده مجموعه عظیم My Struggle.
- کولم تویبین (ایرلند): نویسنده نثر ظریف و محتاط، آثار درباره تبعید و هویت.
- الکسیس رایت (استرالیا): صدای قوی بومیان، اثر Carpentaria.
- سلمان رشدی، مارگارت اتوود، لیودمیلا اولیتسکایا و شاعر ادونیس (علی احمد سعید اسبر) از جهان عرب نیز حضور دارند، هرچند احتمال واقعی برنده شدنشان کمتر است.
مفاجات احتمالی:
- استیون کینگ (آمریکا): مؤرخ اسطورههای معاصر آمریکا و تصویرگر اضطراب جمعی.
- جی. کی. رولینگ: خالق دنیای هری پاتر.
- ریبکا یاروس، اندری کورکوف (اوکراین)، ولادیمیر سوروکین (روسیه): نویسندگان با رویکرد سیاسی و انتقادی.
لیست نامزدها ادامه دارد و از شمال اروپا تا آمریکای لاتین، طیف وسیعی از زبانها و صداهای ادبی را شامل میشود.
جایزه نوبل ادبیات همچنان غیرقابل پیشبینی است و بخشی از جذابیت آن به همین است؛ کمیته آکادمی همیشه به دنبال شگفتی است و ممکن است صدایی جوان از جنوب جهان یا شاعری ناشناخته از اروپا شرقی را انتخاب کند، یا حتی نامی که تاکنون در هیچ فهرست نامزدها نبوده، اما مطمئناً جایزه، همانطور که یکی از منتقدان گفته، “فقط یک نویسنده را تقدیر نمیکند، بلکه هر بار چهرهای جدید از انسانیت را که ادبیات میبیند، انتخاب میکند.”
منبع: الجزیره
درباره نویسنده
