نشست دوازدهم شورای رؤسای دولت سازمان کشورهای ترکزبان (Organization of Turkic States OTS) روز ۶–۷ اکتبر ۲۰۲۵ در شهر قبلهی جمهوری آذربایجان، با شعار «صلح و امنیت منطقهای» برگزار شد. این اجلاس با حضور سران و نمایندگان کشورهای عضو (آذربایجان، ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان) و ناظرها (مجارستان، ترکمنستان، جمهوری ترک قبرس شمالی) و دبیرکل سازمان تشکیل شد و پیش از نشست سران، جلسهی شورای وزیران امور خارجه برای نهاییسازی متون مورد توافق برگزار شد.
محورهای اصلی دستورکار
۱. صلح و ثبات در قفقاز جنوبی (در چارچوب پیشرفتهای اخیر روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان).
۲. امنیت منطقهای و همکاریهای دفاعی — پیشنهاد تمرینهای مشترک نظامی و افزایش هماهنگی در زمینه امنیت.
۳. توسعه زیرساختهای حملونقل و اتصال منطقهای (تکمیل و تقویت «مسیر میانه / Middle Corridor» و کریدورهای ترانزیتی ترانسکاسپین).
۴. همکاری اقتصادی، انرژی و رشد سرمایهگذاری متقابل.
۵. تقویت مؤسسات فرهنگی و میراث ترک (پشتیبانی از بنیادها و برنامههای فرهنگی سازمان).
چه گفت هر رهبر — خلاصه بیانیهها و نکات برجسته
- الهام علیاف (رئیسجمهور جمهوری آذربایجان — میزبان)
علیاف جسلهی شورا را افتتاح کرد و سازمان را «فراتر از یک پلاتفرم همکاری» و در حال تبدیل شدن به «یکی از مراکز مهم ژئوپلیتیک» توصیف کرد. او به نقش آذربایجان در توسعه مسیرهای ترانزیتی (بندر آلات، راهآهن باکو–تفلیس–قارص، ناوگان کاسپین و فرودگاهها) اشاره و از رشد چشمگیر بار عبوری در «مسیر میانه» سخن گفت. علیاف همچنین ضمن ارائهی پیشنهاد کمک مالی واختصاص بودجه برای حمایت از دبیرخانه، برگزاری تمرینات نظامی مشترک اعضا در آذربایجان در سال ۲۰۲۶ را خواستار شد. وی در عین حال از اعلامیهی صلح اخیر میان باکو و ایروان استقبال کرد. - طیب اردوغان (رئیسجمهور ترکیه)
اردوغان بر ضرورت تقویت نقش جمعی کشورهای ترکزبان در امنیت منطقهای و بینالمللی تأکید کرد؛ و ملاحظاتی دربارهی بحرانها در خاورمیانه (از جمله غزه/فلسطین) و لزوم مشارکت فعال در روندهای صلح منطقهای مطرح کرد. وی همچنین بر اهمیت تسریع پروژههای اتصال ترانزیتی و انرژی در میان اعضا تأکید و از همکاریهای گسترده ترکیه با دیگر اعضا در حوزه دفاع و تکنولوژی یاد کرد. اردوغان خواستار تعامل بیشتر با دولت سوریه در راستای ثبات منطقهای نیز شد. - قاسمجومارت توقایف (قزاقستان)
توقایف بر همکاریهای اقتصادی، توسعه بازارها و تقویت سازوکارهای همکاری منطقهای تأکید کرد؛ بهویژه نقش قزاقستان در تأمین انرژی و ترانزیت و ضرورت هماهنگی بیشتر در موضوعات اقلیمی و انرژی اشاره نمود. - شوکت میرضیایف (ازبکستان)
میرضیایف خواستار تعمیق همکاریهای اقتصادی و پروژههای حملونقلی مشترک شد و بر توسعه روابط تجاری از مسیرهای جدید و توازن منافع اعضا تأکید کرد. - صدیر جاپاروف (قرقیزستان)
جاپاروف حضور و حمایت قرقیزستان را از تقویت ساختار سازمانی و پروژههای زیرساختی اعلام کرد و بر اهمیت هماهنگی در مسائل امنیتی و مرزی برای پایداری منطقهای تأکید نمود. - قربانقلی بردیمحمداف / (نامبرده بهعنوان رهبر/رییس هیأت ترکمنستان)
رهبر ترکمنستان در سخنانش خواستار اقدام هماهنگتر در عرصه بینالمللی و دفاع از منافع مشترک ترکها شد و پیشنهادهایی برای مشارکت گستردهتر اقتصادی و فرهنگی عرضه کرد. - ویکتور اوربان (نخستوزیر / رهبر مجارستان — ناظر)
اوربان که بهعنوان یکی از ناظران فعال در طی دو سال گذشته رابطهاش با سازمان تقویت شده، ضمن ابراز خرسندی از میزبانیهای پیشین (بوداپست) و ارتقای شرکت مجارستان، بر اهمیت پیوند شرق و غرب و گسترش همکاریهای اقتصادی میان اروپای مرکزی و جهان ترک تأکید کرد. - ارسین تاتار (رییسجمهور جمهوری ترک قبرس شمالی)
تاتار نیز در مقام نماینده ناظر، بر علاقهمندی به توسعه پیوندهای فرهنگی و اقتصادی با اعضا تأکید کرد.
اسناد و اعلامیههای امضا شده / تصویبشده
در پایان نشست، سران و نمایندگان چند سند چندجانبه را تصویب یا برای امضاء نهایی بهطور رسمی امضا کردند. مهمترین آنها عبارتند از:
- اعلامیهی قبلها (Gabala Declaration) — سند چارچوبی و سیاسیـراهبردی که جهتگیری سازمان را در موضوعات امنیتی، صلح منطقهای، توسعه زیرساختی و تقویت همکاریهای نهادی تعیین میکند. این سند بهعنوان محور اصلی نشست منتشر و امضا شد.
- چند پروتکل و اسناد مالی و مؤسسهای — از جمله تصویب بودجه ۲۰۲۶ بنیاد فرهنگی و میراث ترک (Turkic Culture and Heritage Foundation) و اسناد مرتبط با پشتیبانی مالی/اداری از نهادهای سازمان؛ (محتوای جزئیات مالی در گزارش شورای وزیران و پروتکلها منعکس شده است).
- بیانیههای مشترک در موضوع حملونقل و ترانزیت — سندهایی برای تسهیل تجارت، تسریع پروژههای کریدور میانه و هماهنگی مقررات ترانزیتی میان بنادر و راهآهنها.
- اسناد همکاری در حوزه فرهنگ، آموزش و پژوهش — تقویت برنامههای تبادل دانشگاهی، پشتیبانی از آکادمی ترکیک و نهادهای فرهنگی و فکری.
موارد برجسته و پیشنهادهای راهبردی نشست
- پیشنهاد علیاف برای تمرینهای نظامی مشترک در ۲۰۲۶: علیاف پیشنهادی رسمی برای انجام تمرینهای نظامی مشترک اعضا در آذربایجان در سال آینده مطرح کرد؛ این پیشنهاد نشاندهنده تمایل به هماهنگی دفاعی بیشتر در درون سازمان است.
- پذیرش/تقویت نقش مجارستان بهعنوان ناظر فعال: جایگاه مجارستان در دو نشست اخیر (بوداپست و اکنون حضور در قابالا) نشاندهنده تلاش بوداپست برای پیوند میان اروپای مرکزی و شبکهی ترک است.
- پذیرش و استقبال از روند صلح با ارمنستان: سران نشست از اعلامیه/پیشرفت دیپلماسی بین باکو و ایروان استقبال کردند و آن را گامی مهم برای ثبات منطقه ارزیابی نمودند.
تحلیل کوتاهِ پیامدها (تأثیر منطقهای و فرامنطقهای)
- تقویت انسجام ژئوپلیتیک در میان کشورهای ترکزبان: سخنان رهبران و امضای اعلامیه قابالا نشان میدهد که OTS در تلاش برای حرکت از همکاری نرمافزاری (فرهنگی و اقتصادی) به همکاریهای راهبردی با مؤلفههای امنیتی و دفاعی است؛ پیشنهادی مانند تمرینهای نظامی مشترک نمادی از این گرایش است. Türkiye Today+1
- افزایش اهمیت راهها و کریدورهای ترانزیتی: تمرکز بر مسیر میانه (Middle Corridor) و تأکید بر توسعه بندرها و ریلها میتواند موقعیت آذربایجان و کشورهای ساحل کاسپین را بهعنوان هاب ترانزیتی تقویت کند؛ این امر پیامدهایی برای رقابتهای منطقهای و الگوهای تجارت بینالمللی خواهد داشت.
- پیام به بازیگران فرامنطقهای: انسجام بیشتر بین اعضای OTS و انتقال تمهای امنیتی و دفاعی به دستورکار سازمان، پیامی روشن به بازیگران فرامنطقهای (روسیه، اتحادیه اروپا، ایالات متحده، و همسایگان منطقهای) در مورد ظرفیتهای راهبردی تازهی این بلوک دارد.
درباره نویسنده
