۲۹ اکتبر (۲۹ اکتوبر) در تاریخ ملت ترکیه روزی استثنایی و سرنوشتساز است؛ روزی که ملت ترکیه پس از قرنها سلطهی امپراتوری، جنگ، فروپاشی و آشوب، سرانجام توانست بر پایهی ارادهی ملی خود، جمهوری ترکیه (Türkiye Cumhuriyeti) را تأسیس کند. این روز، یادآور تولد دوبارهی ملتی است که از ویرانههای جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی برخاست و با رهبری مردی استثنایی به نام مصطفی کمال آتاتورک، مسیر نوینی از تمدن، استقلال و تجدد را آغاز کرد.
از امپراتوری تا جمهوری
پس از پایان جنگ جهانی اول و امضای قرارداد ننگین «سِوْر»، قلمرو عثمانی عملاً تجزیه و استقلال ملی در معرض نابودی بود. در چنین شرایطی، آتاتورک از سامسون قیام کرد (۱۹ مه ۱۹۱۹) و جنبش ملی ترکیه را پایهگذاری نمود. با تکیه بر ارادهی مردم، مجلس کبیر ملی (Büyük Millet Meclisi) در آنکارا تشکیل شد و جنگ استقلال با پیروزیهای پیدرپی در جبهههای ساکاریا و دوملوپینار به ثمر نشست.
در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳، نظام پادشاهی لغو و جمهوری ترکیه رسماً اعلام شد. بدینسان، تاریخ جدیدی آغاز گردید؛ تاریخی که ملت ترکیه دیگر نه رعیت سلطان، بلکه شهروندان آزاد جمهوری شدند.
آتاتورک؛ معمار جمهوری
نقش آتاتورک در شکلگیری جمهوری تنها به عنوان یک فرماندهی پیروز محدود نمیشود؛ او اندیشهپرداز یک تمدن نوین بود. در نگاه او، استقلال سیاسی بدون استقلال فرهنگی و علمی ممکن نبود. بنابراین، با استقرار نظام جمهوری، سلسلهای از اصلاحات بنیادین آغاز شد که چهرهی ترکیه را دگرگون ساخت:
لغو خلافت و نظام سلطانسالارانه
تأسیس نظام آموزشی نوین و دانشگاههای مدرن
تبدیل خط عربی به الفبای لاتین به منظور تسهیل سوادآموزی
اصلاحات در حقوق زنان و اعطای حق رأی به آنان
ترویج سکولاریسم و جدایی دین از دولت
اصلاحات اقتصادی و صنعتی برای ایجاد زیرساختهای مدرن
آتاتورک با درایت و شجاعت، جامعهای را که در آستانهی فروپاشی کامل بود، به یکی از کشورهای پیشرو خاورمیانه بدل ساخت. به تعبیر خودش:
“En büyük eserim Türkiye Cumhuriyeti’dir.”
«بزرگترین اثر من، جمهوری ترکیه است.»
معنای امروزین ۲۹ اکتبر
امروز نیز در هر گوشه از ترکیه، از استانبول تا آنکارا، از ازمیر تا قارص، ۲۹ اکتبر با شکوه خاصی گرامی داشته میشود. مردم پرچمهای سرخ هلالدار را بر فراز خانهها و خیابانها میافرازند، سرود ملی خوانده میشود و نسلهای جوان بار دیگر سوگند میخورند که میراث آتاتورک را پاس دارند.
این روز، نه فقط جشن یک نظام سیاسی، بلکه جشن آزادی، خودباوری و تجددخواهی است. جمهوری، ثمرهی خون هزاران شهید و بینش مردی است که فهمید استقلال حقیقی در گرو اندیشه و آگاهی است، نه در سایهی سلطنت یا وابستگی.
میراث ماندگار آتاتورک
آتاتورک تنها بنیانگذار یک جمهوری نبود، بلکه بنیانگذار روح جدیدی در اندیشهی ترکها بود: روح علم، نظم، عقلانیت و میهندوستی. او باور داشت که “ملتهایی که آزاد نمیاندیشند، آزاد نمیمانند”. این جمله امروز نیز راهنمای نسلهای جدید در ترکیه است که در میانهی جهانی متحول، همچنان بر اصول آتاتورکی تکیه میکنند: جمهوریت، لائیسیته، ملتگرایی، خلقگرایی و انقلابخواهی.
سخن آخر
۲۹ اکتبر یادآور آن است که ملتی میتواند از دل ویرانی و شکست، با ارادهی جمعی و رهبری خردمندانه، تمدنی نو بیافریند. مصطفی کمال آتاتورک با ایمان به مردم و باور به نیروی علم، ترکیه را از خاکستر تاریخ برکشید و آن را به نمادی از استقلال، تجدد و پیشرفت بدل ساخت.
درباره نویسنده
