Sultan Süleyman I, tarixin “Möhtəşəm Süleyman” və “Böyük Qanuni” ləqəbləri ilə tanınan, Osmanlı imperiyasının qızıl dövrünü yaradan hökmdardır. O, həm qılınc, həm də qələm sahibi olaraq həm böyük bir döyüş fatihi, həm də ədalət və mədəniyyətin memarı olmuş və ardında ölümsüz bir miras qoymuşdur.
Süleyman, 6 noyabr 1494-cü ildə Qara dənizin önəmli şəhərlərindən biri olan Trabzonda dünyaya gəlmişdir. Atası Sultan I. Səlim, Səlim Yavuz kimi tanınan, Osmanlı tarixinin ən qüdrətli və sərt hökmdarlarından biri idi və qısa taxt-tac dövründə Orta Şərqdə geniş fəthlər həyata keçirmiş, Osmanlı sultanları üçün ilk dəfə “Müsəlmanların Xəlifəsi” titulunu gətirmişdir.
Süleyman belə bir atanın himayəsində və dövrün ən yaxşı müəllimləri tərəfindən yetişdirilmişdir. Uşaqlığında Qur’an, İslam hüququ, ədəbiyyat, hərbi elmlər, astronomiya və fəlsəfə ilə məşğul olmuş, üstün zəka və kəskin baxış qabiliyyəti göstərmişdir. Onun sənətə, şeirə, memarlığa və humanitar elmlərə marağı isə onu digər Osmanlı şahzadələrindən fərqləndirmişdir.
26 yaşında atasının vəfatından sonra taxta çıxan Süleyman, xalq arasında böyük bir coşqu ilə qarşılanmışdır; çünki atasının əksinə, gənc sultan ilk təmaslarda yumşaq, ədalətli və müdrik bir görüntü göstərmişdir.
Lakin tarix onu yalnız mədəni və yumşaq bir hökmdar kimi xatırlamır. Süleyman həm də nadir bir komandir və zəkalı siyasətçi idi. Osmanlı imperiyasının geniş və müxtəlif ərazilərində gücünü möhkəmlətmək üçün üç əsas sütuna dayanmalı olduğunu yaxşı anlamışdı: Kəsici qılınc, ədalətli qanun və əbədi sənət.
Saltanatının başlanğıcında dövlət quruluşunda sürətli və dərin islahatlara başlamışdır. Əvvəllər saray intriqaları və qanlı rəqabətlərlə dolu olan saray, indi elm, düşüncə və sənətin mərkəzi olmuşdur. Süleyman sarayı, Osmanlı imperiyasının ürəyində yalnız siyasi qərarların alındığı yer deyil, həm də İslam dünyasında sənət və düşüncənin yüksəldiyi bir mərkəz olmuşdur.
Gənc sultan yalnız sarayda oturan hökmdar deyildi. Böyük savaşlarda ordunun başında şəxsən iştirak etmişdir. Saltanatının ilk illərində Belqradı fəth etmiş, strateji önəmli Rodos adasını Şövalyələrdən almış və Macarıstandakı Mohaç Döyüşündə Osmanlı tarixinin ən böyük zəfərlərindən birini qazanmışdır.
Süleyman yalnız siyasət və döyüş sahəsində deyil, mədəniyyət və sənət sahəsində də rəqibsiz idi. O, həm də “Mühəbbı” təxəllüsü ilə şair idi. Hürrem Sultan’a olan sevgisi Osmanlı tarixinin ən gözəl eşq hekayələrindən birinə ilham vermişdir.
Tarixdə “Qanuni” kimi tanınmasının səbəbi isə hüquq və inzibati sahədə etdiyi dərin islahatlardır. Şəriəti qoruyaraq **“Osmanlı Qanunnaməsi”**ni hazırlamış və bu qanunlar üç əsrdən çox Osmanlı torpaqlarında tətbiq olunmuşdur.
Mədəniyyət və Sənətin Qızıl Dövrü
Süleymanın saltanatı Osmanlı tarixində mədəniyyət və sənətin ən parlaq dövrü olmuşdur. Sənət, memarlıq, ədəbiyyat və elm heç vaxt bu qədər inkişaf etməmişdir. O, yaxşı başa düşürdü ki, bir imperiyanın gücü yalnız fəth və sərvətlə ölçülmür; bir hökmdarın adını əbədi edən, buraxdığı mədəniyyət və sənət əsərləridir.
Böyük layihələrindən biri İstanbulda inşa olunan Süleymaniyə Məscididir. Bu məscid həm ibadət yeri, həm də Osmanlı memarlığının simvolu olmuşdur. Layihəsi Osmanlı tarixinin ən böyük memarı Mimar Sinana həvalə edilmişdir. 57 metr hündürlüyündə və 27,5 metr diametrində kubbəsi dövrünün ən böyük kubbəsi olmuşdur. Süleymaniyə medrese, xəstəxana, kitabxana, aşevi, hamamlar və karvansaralarla bir mədəni mərkəz halına gəlmişdir.
Süleyman mədəniyyəti yalnız memarlıqla məhdudlaşdırmamışdır. Saray şairlər, yazıçılar, rəssamlar, zərgərlər və xattatların toplandığı yer olmuşdur. Topkapı Sarayı bir növ sənət akademiyası kimi, sultanın maliyyə dəstəyi ilə yetənəkləri qorumuşdur.
Eyni zamanda Osmanlı xətatı və zərgərlik sənəti bu dövrdə zirvəyə çatmışdır. Xattatlar Quran və divanlarda bənzərsiz əsərlər yaratmış, zərgərlər isə Avropa saraylarının arzusunda olduğu qiymətli və incə zinət əşyaları hazırlamışdır.
Süleyman elmə də önəm vermişdir. Medresələrdə astronomiya, fəlsəfə, tibb, riyaziyyat və musiqi dərsləri tədris olunmuşdur. O özü də şeir yazmış, zərgərliklə məşğul olmuş və xətat sənətinə maraq göstərmişdir.
Ədalətin Memarı: Tarixi Dəyişdirən Qanunlar
Süleymanı yalnız savaşları və sənət əsərləri ilə xatırlamaq onun böyüklüyünün bir hissəsini görməmək olar. O, hüquqi, inzibati və maliyyə islahatları ilə Osmanlı dövlətini dərin şəkildə dəyişdirmişdir. “Süleyman Qanuni” ləqəbi onun qanunları tərtib etməkdəki bənzərsiz rolunu göstərir.
O, böyük bir imperiyanı ədalətli və dini-etnik ayrı-seçkilikdən uzaq qanunlarla idarə etməyin vacibliyini başa düşmüşdür. Bu səbəbdən Osmanlı Qanunnaməsi hazırlanmış, vergi, mülkiyyət, cinayət hüququ, sosial əlaqələr və azlıq hüquqlarını əhatə edən qaydalar qəbul edilmişdir.
Onun ən önəmli islahatlarından biri, ölüm cəzasını azaltmaq və daha məqbul cəzalar tətbiq etmək olmuşdur. Vergi islahatları ilə xüsusilə xristian və yəhudi azlıqların iqtisadi yükü yüngülləşdirilmişdir. 1554-cü ildə yəhudilərə qarşı “qan iftirası”nı açıq şəkildə qadağan edən fermanı ilə ədalət və uzaqgörənliyini göstərmişdir.
Hərbi Zəfərlər və Fətirlər
Süleyman hərbi sahədə də rəqibsiz idi. 1521-ci ildə Belqradı, 1522-ci ildə Rodosu, 1526-cı ildə Mohaç Döyüşündə Macar ordusunu məğlub etmişdir. 1529-cu ildə Vyana qapılarına çatmış, Şərq və Şimali Afrikada mühüm şəhərləri Osmanlı torpaqlarına qatmışdır. 1538-ci ildə Preveze Dəniz Zəfəri ilə Aralıq dənizində Osmanlı hakimiyyətini möhkəmlətmişdir.
O, fəthləri yalnız torpaq genişləndirmək üçün deyil, mədəniyyət, elm, sənət və ədaləti yaymaq üçün istifadə etmişdir. Hər yeni torpaqda medrese, xəstəxana, karvansara və məscid inşa etdirilmişdir.
Ölümü və Mirası
Sultan Süleyman 1566-cı ildə Zigetvar Seferi zamanı vəfat etmişdir. Cənazəsi İstanbulda Süleymaniyə Məscidi yanında dəfn edilmiş, ürəyi isə vəsiyyətinə uyğun olaraq öldüyü yerdə basdırılmışdır. Sultan Süleymanın həyatı və ölümü, onun möhtəşəm və qüdrətli həyatının bir əksidir.ın bir yansıması olarak tarihe geçmiştir.
Qaynaq: Rouydad24
About the Author
